(πηγή:www.efsyn.gr)
Οι εργασίες της 28ης Συνδιάσκεψης του ΟΗΕ για το Κλίμα COP-28, που έγινε στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα από τις 30 Νοεμβρίου μέχρι 12 Δεκεμβρίου και συμμετείχαν 200 κράτη, έπεισαν την παγκόσμια κοινότητα να προχωρήσει στη δραστική μείωση της χρήσης των ορυκτών καυσίμων. Πέρα από τις πανηγυρικές δηλώσεις του προέδρου της Συνδιάσκεψης, σουλτάνου Αλ Τζαμπέρ, για τη συμφωνία που επιτεύχθηκε, οι δηλώσεις της γενικής διευθύντριας του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, είναι εκείνες που θέτουν την αναγκαιότητα ύπαρξης εργαλείων που θα χρηματοδοτούν την πράσινη μετάβαση.
Η Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα είπε, μεταξύ άλλων, ότι η τιμή του άνθρακα –όπως διαμορφώνεται μέσω του φόρου άνθρακα ή της εμπορίας των εκπομπών– παρέχει ένα πολύ ισχυρό κίνητρο για στροφή σε επενδύσεις χαμηλών εκπομπών άνθρακα και για στροφή στα πρότυπα κατανάλωσης. Επίσης, η φορολόγηση του άνθρακα επιτρέπει στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να αντιμετωπίσουν την ανισότητα με το να ανακατευθύνουν τα έσοδα από τη φορολόγηση του άνθρακα στην αντιστάθμιση των οικονομικών συνεπειών από την πράσινη μετάβαση στα ευάλωτα τμήματα του πληθυσμού. Οι δηλώσεις αυτές δίνουν το στίγμα της λειτουργίας των περιβαλλοντικών φόρων.
Οι περιβαλλοντικοί φόροι, είτε αυτοί είναι φόρος στον άνθρακα είτε φόρος στην εξόρυξη πρώτων υλών ή φόρος στις εκπομπές στον αέρα (π.χ. NOx, SO2), είτε φόρος στα απορρίμματα ή στα λύματα, είτε φόρος στην υγειονομική ταφή ή φόρος στα πλαστικά, φόρος στην απόθεση μπάζων ή φόρος στα αδρανή υλικά, είναι ένα εργαλείο που μπορεί να δουλέψει για την πράσινη μετάβαση. Με αυτή τη λογική, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία προτρέπει τα κράτη-μέλη να εισαγάγουν τους περιβαλλοντικούς φόρους. Μάλιστα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διατυπώνει στο Εγγραφο προβληματισμού προς μια βιώσιμη Ευρώπη έως το 2030 ότι:
«[…]τα φορολογικά συστήματα και η τιμολόγηση στην Ευρωπαϊκή Ενωση θα πρέπει να είναι σχεδιασμένα κατά τρόπο ώστε να αντικατοπτρίζουν το πραγματικό κόστος, να αντιμετωπίζουν τα κύρια κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα και να πυροδοτήσουν αλλαγές συμπεριφοράς σε ολόκληρη την οικονομία[…]».
Δικαιολογητικός λόγος για την εισαγωγή τους στο φορολογικό σύστημα έχει διατυπωθεί –πέρα από την αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων– και η στροφή του επενδυτικού ενδιαφέροντος στη φιλοπεριβαλλοντική καινοτομία καθώς και η φορολογική ελάφρυνση της εργασίας. Αυτή η ελάφρυνση επιτυγχάνεται με τη φορολογική μετατόπιση από την εργασία προς την περιβαλλοντική κατανάλωση, με παράλληλη άρση των δυσμενών για το περιβάλλον επιδοτήσεων.
Πετυχημένα παραδείγματα επιβολής περιβαλλοντικών φόρων σε χώρες της Ευρώπης θεωρούνται ο φόρος στην πλαστική σακούλα στην Ιρλανδία, ο φόρος συσκευασίας ποτών στη Φινλανδία, ο φόρος υγειονομικής ταφής στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο φόρος στο άζωτο στη Σουηδία και το τέλος στην άδεια αλιείας στην Ισλανδία.
Το 2021 οι περιβαλλοντικοί φόροι αντιπροσώπευαν το 5,5% του συνόλου των φορολογικών εσόδων στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Από αυτά, το 4,3% (ή το 78% των συνολικών εσόδων από τους περιβαλλοντικούς φόρους) είναι οι φόροι στην ενέργεια, το 1% στις μεταφορές (ή το 18% των συνολικών εσόδων) και το 0,2% στη ρύπανση και τους φυσικούς πόρους. Το 2020, το 56% αυτών των φόρων καταβλήθηκε από τα νοικοκυριά. Και, στο χρονικό διάστημα από το 2002 έως το 2019, η φορολογική μετατόπιση από την εργασία στην περιβαλλοντική κατανάλωση ήταν μικρή.
Στη χώρα μας, το 2021 το τέλος πλαστικής σακούλας έφερε έσοδα 10,62 εκατ. ευρώ και από την 1η Ιανουαρίου 2022 εισπράττεται περιβαλλοντικό τέλος 0,05 ευρώ, που επιβάλλεται χωριστά στα πλαστικά ποτήρια, στα καπάκια τους και στους περιέκτες τροφίμων μιας χρήσης. Τα έσοδα από το τέλος πλαστικών χρηματοδοτούν το Πράσινο Ταμείο για δράσεις προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Ακόμη, από την 1η Ιουνίου 2022 επιβάλλεται τέλος ανακύκλωσης για τα προϊόντα των οποίων η συσκευασία περιέχει πολυβινυλοχλωρίδιο (PVC), που αποδίδεται στον ΕΟΑΝ για τη χρηματοδότηση δράσεων ανακύκλωσης.
Ειδικός φόρος κατανάλωσης επιβάλλεται στη βενζίνη και στο φυσικό αέριο και ο νέος φορολογικός νόμος εισάγει το τέλος ανθεκτικότητας στην κλιματική κρίση, που αντικαθιστά τον φόρο διαμονής. Το νέο τέλος επιβάλλεται από την 1η Ιανουαρίου 2024 σε ξενοδοχεία, σε ενοικιαζόμενα δωμάτια και σε καταλύματα βραχυχρόνιων μισθώσεων.
Η εισαγωγή των φόρων αυτών, προκειμένου να είναι επιτυχής, προϋποθέτει σχεδιασμό προσανατολισμένο στη λογική του taxing bads. Δηλαδή, επιβάλλονται προκειμένου να καλύψουν το εκτιμώμενο εξωτερικό περιβαλλοντικό κόστος κατά την έκταση που αυτό δεν καλύπτεται από άλλα οικονομικά εργαλεία. Προϋπόθεση επιτυχίας είναι επίσης η σταδιακή εισαγωγή τους στο φορολογικό σύστημα μιας χώρας, ώστε να λειτουργήσουν ως κίνητρα για την ανάπτυξη της πράσινης τεχνολογίας και όχι ως ακόμη μία προσπάθεια να αυξηθεί το συνολικό ύψος της φορολογίας.
Η πιο σημαντική όμως προϋπόθεση επιτυχίας είναι η αποδοχή της κοινωνίας. Αυτή επιτυγχάνεται όταν οι περιβαλλοντικοί φόροι προωθούν οικονομική ανάπτυξη που παράγει δίκαια αποτελέσματα για όλους. Με άλλα λόγια, οι περιβαλλοντικοί φόροι μπορούν να αποτελέσουν εργαλείο για την πράσινη μετάβαση όταν ο σχεδιασμός για την εισαγωγή τους στο φορολογικό σύστημα συνοδεύεται από μέτρα αντιστάθμισης των οικονομικών συνεπειών της πράσινης μετάβασης στα ευάλωτα τμήματα του πληθυσμού, την άρση των επιδοτήσεων των δυσμενών για το περιβάλλον δραστηριοτήτων και τη στροφή του επενδυτικού ενδιαφέροντος στη φιλοπεριβαλλοντική καινοτομία.
*tax expert / επιστημονική συνεργάτιδα ΕΝΑ Δρ Νομικής ΕΚΠΑ, DEA de droit Universite Lyon III Cert. Lund University, Cert. Boston University, Cert. Leiden University, Cert. IMF / VGAPx & VITARAx, TADAT (IMF) trained assessor
