της Θεοδώρα Λαζαρέτου*

Από το Παρίσι μέχρι τη Βαρσοβία και από το Δουβλίνο μέχρι την Αθήνα, όλο και περισσότεροι άνθρωποι δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στα έξοδα απόκτησης, συντήρησης ή ενοικίασης κατοικίας. Σήμερα, ένας στους δέκα Ευρωπαίους πολίτες ξοδεύει περίπου το 40% του εισοδήματος του για στέγαση, της οποίας η ποιότητα τις πιο πολλές φορές δεν προσφέρει συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης (Sparrentak, OECD Forum).

Σύμφωνα, μάλιστα, με την έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Access to decent and affordable housing for all (2021), τα τελευταία δέκα χρόνια, ο αριθμός των αστέγων στην Ε.Ε. έχει αυξηθεί κατά 70% ενώ πάνω από το 4% του ευρωπαϊκού πληθυσμού στερείται στέγης.

Παρόμοια είναι η κατάσταση και στις άλλες χώρες του δυτικού πολιτισμού (City Futures Research Centre, UNSW, 2023). Στη χώρα μας, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat (2023), περίπου 830.000 άτομα βιώνουν ακραία φτώχεια, ενώ η στέγαση οδηγείται σε υπέρμετρη επιδείνωση των συνθηκών της λόγω της ανόδου των ενοικίων, της απελευθέρωσης των πλειστηριασμών, των φαινομένων ενεργειακής φτώχειας και της ιδιωτικοποίησης της αγοράς ενέργειας (Κουραχάνης, ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ (2023).

Πολιτισμικά, η στέγαση είναι δικαίωμα που συναρτάται με τη βούληση του κάθε ανθρώπου να κατέχει ένα χώρο που του παρέχει προστασία και ασφάλεια για να ζήσει. Δικαίωμα που κατατάσσεται στα θεμελιώδη δικαιώματα του Ευρωπαίου πολίτη (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης, 2012/C 326/02) και που σύμφωνα με το άρθρο 21 παρ. 4 του Ελληνικού Συντάγματος 1975/1986/2001, «η απόκτηση κατοικίας από αυτούς που την στερούνται ή που στεγάζονται ανεπαρκώς αποτελεί αντικείμενο ειδικής φροντίδας του Κράτους».

Στον δημόσιο κοινωνικό διάλογο, η στέγαση αξιολογείται ως η ασπίδα προστασίας του ανθρώπου από φυσικούς και κοινωνικούς κινδύνους και ως η βάση οργάνωσης της καθημερινότητάς του. Αποτελεί, επίσης, θεμελιώδη προϋπόθεση για την ανάπτυξη δράσεων κοινωνικής ενδυνάμωσης, για την επαρκή προστασία της υγείας και για τη δυνατότητα εργασίας. Ταυτόχρονα, η επιδείνωση των στεγαστικών συνθηκών είναι συνιστώσα κοινωνικών ανισοτήτων και κοινωνικού αποκλεισμού (OECD, Brick by Brick Building better housing policies, 2021).

Το αίτημα για αλλαγή πλεύσης των κυβερνητικών στεγαστικών πολιτικών προς την κατεύθυνση της διάθεσης περισσότερων και καλύτερων κατοικιών προβάλλεται τόσο από διεθνείς οργανισμούς όσο και από δίκτυα κοινωνικής οργάνωσης (ETERON, 2022). Οι πολιτικές που προτείνονται (ΟΟΣΑ, ΔΝΤ) για την άμβλυνση της στεγαστικής κρίσης έχουν χαρακτήρα δημόσιας παρέμβασης και είναι πολυσχιδείς: κρατική επιδότηση ενοικίου, δημόσιες επενδύσεις για κατασκευή κατοικιών, πολεοδομικές διευθετήσεις, φορολογικά κίνητρα και αντικίνητρα (OECD, Housing Policy Toolkit). Σε σχέση με τη φορολογία, το αίτημα θέτει σε αμφισβήτηση τη λογική του παραδοσιακού φορολογικού συστήματος.

Σύμφωνα με την έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, Living and Leaving / Housing, Mobility and Welfare in the European Union, 2018, το σύνηθες φορολογικό κίνητρο της έκπτωσης των τόκων, που καταβάλλονται για την αποπληρωμή των στεγαστικών δανείων, έχει συμβάλει περισσότερο στην απόκτηση ακριβής κατοικίας και πολύ λιγότερο στην επίλυση του στεγαστικού προβλήματος.

Η φορολογική σκέψη κινείται πλέον προς την κατεύθυνση της προοδευτικότητας σε ό,τι αφορά τη φορολογική μεταχείριση των ακινήτων και των εισοδημάτων που απορρέουν από αυτά (OECD, W/P no. 56/2022). Προτείνεται, η φορολόγηση των κενών οικιστικών ακινήτων με απαλλαγή στην περίπτωση κατοίκησής τους (έχει εφαρμοστεί στη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Ισραήλ, την Ιρλανδία και στις πολιτείες Βανκούβερ και Οκλαντ του Καναδά, με μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα την αύξηση της διαθεσιμότητας ακινήτων προς ενοικίαση). Προτείνεται επίσης, η θέσπιση κινήτρων που μετατοπίζουν το ενδιαφέρον των κατασκευαστών (home developers) από την πώληση στην ενοικίαση οικιστικού ακινήτου. Π.χ., πρόσφατα στην Ολλανδία διαφοροποιήθηκε ο συντελεστής φόρου μεταβίβασης ακινήτων ανάλογα με τον αγοραστή: η μεταβίβαση είναι αφορολόγητη όταν ο αγοραστής είναι ηλικίας κάτω των 35 χρόνων (και η αξία του ακινήτου δεν υπερβαίνει τα 400.000 ευρώ), ο συντελεστής είναι 2% όταν ο αγοραστής αποκτά ακίνητο για κύρια κατοικία και 8% όταν ο αγοραστής είναι επενδυτής οικιστικών ή εμπορικών ακινήτων (Lexology 5.7.2021).

Στην ίδια κατεύθυνση είναι και η πρόταση για φορολογική επιβάρυνση των βραχυπρόθεσμων ενοικίων διακοπών καθώς και η υψηλότερη φορολόγηση των αγορών οικιστικών ακινήτων από ξένους αγοραστές (έχει εφαρμοστεί στον Καναδά από το 2016 και αποτελεί δέσμευση του Εργατικού κόμματος στο Ηνωμένο Βασίλειο), κάτι που επηρεάζει τις τιμές. Ακόμη, η μετατόπιση της άντλησης φορολογικών εσόδων από τον φόρο μεταβίβασης ακινήτων στον περιοδικό φόρο χρήσης, σε ετήσια βάση, επιτρέπει τη χρηματοδότηση δημόσιων επενδύσεων σε οικιστικά ακίνητα και άρα την αύξηση της διαθεσιμότητας. Πετυχημένη περίπτωση εφαρμογής είναι η Ολλανδία, που στη δεκαετία 2010 μετατόπισε το φορολογικό βάρος από τη μεταβίβαση του οικιστικού ακινήτου στον περιοδικό φόρο χρήσης ακινήτου, παράλληλα με μείωση της φοροελάφρυνσης των στεγαστικών δανείων.

Η κατεύθυνση στην ανακατανομή των πόρων για τη βελτίωση της πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή ενοικιαζόμενη στέγαση εκτιμάται ως ιδιαίτερα σημαντική (IMF, 2021). Σε αυτή τη λογική, η Ιρλανδία και η Ιταλία, σήμερα, παρέχουν φορολογικές ελαφρύνσεις στους ενοικιαστές. Στις ΗΠΑ, η πρόταση νόμου του Δημοκρατικού γερουσιαστή Ron Wyden είναι προς την ίδια κατεύθυνση. Αντίθετα, η Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν επιλέξει ως κύριο μέσο άσκησης στεγαστικής πολιτικής την επιδότηση στέγασης στα νοικοκυριά με χαμηλά εισοδήματα – και η Ελλάδα επιλέγει το επίδομα στέγασης ως προνοιακό πρόγραμμα επιδότησης ενοικίου για τα ευάλωτα νοικοκυριά που μισθώνουν την κύρια κατοικία τους και ο πρόσφατος νόμος για τη στέγη ν. 5006/2022 θέτει την πρακτική της χορήγησης στεγαστικών δανείων στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός του.

Η στεγαστική κρίση είναι εδώ, η επίλυσή της είναι πλέον κοινωνικό αίτημα και η φορολογία έχει τη δυναμική να αποτελέσει ένα από τα εργαλεία για την άσκηση κυβερνητικής στεγαστικής πολιτικής.

*Tax expert / επιστημονική συνεργάτιδα ΕΝΑ Δρ Νομικής ΕΚΠΑ, DEA de droit Universite Lyon III, Cert. Lund University, Cert. Boston University, Cert. Leiden University, Cert. IMF / VGAPx & VITARAx, TADAT (IMF) trained assessor

πηγή: www.efsyn.gr (ΠΑΤΗΣΤΕ ΕΔΩ)

Τι είναι ο φόρος που εφαρμόζεται ήδη σε 12 χώρες ● Τι προβλέπει η σχετική πρόταση Οδηγίας της Κομισιόν και από τι εξαρτάται η γενίκευση της εφαρμογής του.