Γυναίκες σε όλο τον πλανήτη φαίνεται να ζουν διαφορετικές ζωές. Είναι, όμως, βαθύτερα κοιτάζοντας, τόσο διαφορετικές; Τι συνδέει πολλές από αυτές; Αυτό που τις συνδέει, ως αόρατη κλωστή, είναι ο ετεροκαθορισμός τους. Γεννιούνται με παρόμοια, σαφή αποστολή : να γίνουν καλές μάνες, καλές σύζυγοι, να προσφέρουν. Κι αν δεν θέλουν; Είναι «λίγες»ως γυναίκες, είναι αυτές που δεν αποδέχονται ασμένως τον δοτό ρόλο τους.
Ας επιχειρήσουμε τώρα έναν θεωρητικό παραλληλισμό της υποτιθέμενης χειραφέτησης της γυναίκας με την αποικιοκρατία. Όπου αποικιοκράτες, ας βάλουμε τους άνδρες ή την κοινωνία κι, όπου άποικοι, ας βάλουμε τις γυναίκες. Για τα κράτη στα οποία επιβλήθηκε η αποικιοκρατία, όταν κι όπου έληξε, ας μη γελιόμαστε, δεν έληξε. Η ανεξαρτησία των αποίκων δεν ήταν ποτέ πλήρης. Συνέχισαν οι τελευταίοι, δέσμιοι των απελθόντων αποικιοκρατών ή νέων κηδεμόνων να εξυπηρετούν, με τίμημα την όποια ανεξαρτησία τους, τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα αλλοτρίων, παραχωρώντας τον ορυκτό και κάθε άλλο πλούτο τους. Απέκτησαν μεν ένα παράθυρο ελευθερίας, αλλά μετά από προηγούμενη αφαίμαξη και μια ήδη εισαχθείσα αυτοϋποτίμηση που είχε έρθει για να μείνει.
Έτσι και οι γυναίκες. Όπου κατάφεραν να διεκδικήσουν, αιματηρά σαν τους αποίκους, την υποτιθέμενη ανεξαρτησία τους, τελικά δεν την κέρδισαν. Απέκτησαν μια ορισμένη εξουσία αυτοδιάθεσης,περιορισμένη από προκαταλήψεις και προκαθορισμένα κοινωνικά σχήματα. Αναζήτησαν ανεπίγνωστα νέους πατρόνες, νέες εξαρτήσεις, δεν αυτονομήθηκαν εντελώς. Πράγματι, εξωτερικά, οι γυναίκες κέρδισαν σε πολλές «αποικίες» τη συμμετοχή τους στη δημόσια ζωή. Σε πολλές περιπτώσεις, εργάζονται, έχουν δημόσια δράση, μία σχετικά διευρυμένη σφαίρα έκφρασης. Ωστόσο, πίσω από όλα αυτά, εξακολουθεί να υπάρχει ένα σπίτι, μία οικογένεια, μια κοινωνία, όπου οφείλουν να είναι όλα τακτοποιημένα από τις ίδιες. Κι εκείνες κρίνονται ανά πάσα στιγμή για όλα.Οπότε, τα ιδιοτελή συμφέροντα των ανδρών και της κοινωνίας σε βάρος των γυναικών, παραμένουν κι εξυπηρετούνται ακόμη και μετά τη θρυλούμενη χειραφέτησή τους.
Αλήθεια, γιατί οι γυναίκες δέχονται να κακοποιούνται, γιατί να υφίστανται διακρίσεις σε βάρος τους, πολλές φορές αδιαμαρτύρητα;Εύκολο να απαντηθεί. Είναι η παλιά αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Θα πάθεις αυτό που σου έχουν μάθει ότι αξίζεις. Και για πολλούς λόγους, πολύ πολύ παλιούς, ως γυναίκα εσύ αξίζεις λιγότερο από τους άνδρες. Τόσο βαθιά ριζωμένο το φυλετικό πεπρωμένο, ώστε δεν αντιλαμβάνεσαι το θλιβερό προδιαγεγραμμένο του βίου. Είναι η δική σου φυσική κατάσταση. Κάποτε γεννήθηκε η υποτιμημένη αυτοεικόνα σου, όταν κάποιος την έβαλε εκεί.
Ποιος μπορεί να μας δώσει την λύση στο πρόβλημα της ανισότητας;Σκεπτόμενοι πολιτικά, θα ακολουθήσουμε τη σκέψη του τρυφερού Σπινόζα. Σε μια εποχή που δεν ετίθετο γυναικείο ζήτημα, παρά μόνο το ζήτημα της πολιτικής ισότητας μεταξύ πλεονεκτούντων και μειονεκτούντων, ο Σπινόζα υποστηρίζοντας τους δεύτερους – κι όπου πολιτικά μειονεκτούντες ας βάλουμε εμείς για τις ανάγκες του παρόντος τις γυναίκες - το μόνο που επιθυμούσε ήταν να δείξει στους ανθρώπους ότι αποτελούν δυνάμεις και ότι, συνεπώς, η σωτηρία τους εξαρτάται αποκλειστικά από τους ίδιους, για τις γυναίκες από τις ίδιες. Ο καθένας προσπαθώντας να διατηρήσει την ουσία του, έχει όσο βάρος, τόση και ελευθερία. «Μας αξίζει τόσο δίκαιο όσο και η δύναμή μας να το διεκδικήσουμε» γράφει ο Σπινόζα. Ερμηνευτικά, μεγάλη και η ευθύνη των ίδιων των γυναικών στο σκοπούμενο δίκαιο.
Ναι, θέλουμε να επιτευχθεί η ισότητα,όχι για να εξαιρεθούν οι γυναίκες της κριτικής, ούτε για να γίνουν οι νέοι προνομιούχοι, οι νέοι καταπιεστές σε βάρος των ανδρών ή οποιωνδήποτε άλλων. Ως μέχρι σήμερα άποικοι, οι γυναίκες αξίζουν τουλάχιστον την πλήρη «αποαποικιοποίηση». Ας αφεθούν πολιτικά και κοινωνικά να ενηλικιωθούν πλήρως, να αναλάβουν απροκατάληπτα την ευθύνη της ύπαρξής τους. «Η κύρια τελειότητα του ανθρώπου είναι το αυτεξούσιο και αυτό τον καθιστά άξιο επαίνου ή ψόγου» μας λέει πάλι ο Σπινόζα. Ας γίνουμε ίσοι κι, ύστερα,ας κριθεί ο καθένας αποκλειστικά ανάλογα με τις πράξεις του,ξέχωρα από τις προκαταλήψεις του φύλου. Τόσο απλά.
Η τελική εξίσωση των δύο φύλων, αν κι όποτε επέλθει, θα μοιάζει με την πολιτική εξίσωση των ανθρώπων, την ιδανική πολιτεία του Σπινόζα. «Όταν λέγω πως το καλύτερο κράτος είναι εκείνο στο οποίο οι άνθρωποι περνούν τη ζωή τους με ομόνοια, εννοώ μια ζωή ανθρώπινη: εκείνη που ορίζεται όχι μόνον από την κυκλοφορία του αίματος και από άλλες κοινές σε όλα τα ζώα λειτουργίες, αλλά προπαντός από τον λόγο και από την αυθεντική ψυχική αρετή και ζωή».
Κι εκεί θα είναι το τέλος του αγώνα των γυναικών, η δική τους τέλεια αποαποικιοποίηση.
Ήρα Ντουμανοπούλου
Θεσσαλονίκη 2024
