Άρθρο που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών
του συναδέλφου Κωνσταντίνου Ζιάβρα (Οικονομολόγος - MBA - και συμπρόεδρος των Οικολόγων ΠΡΑΣΙΝΩΝ)
και του Γιάννη Τσιρώνη (Μέλος των Οικολόγων ΠΡΑΣΙΝΩΝ και πρώην υπουργός).
Η φορολόγηση χρηματοπιστωτικών συναλλαγών, γνωστή ως Φόρος Τόμπιν, εντάσσεται στο πλαίσιο των προσπαθειών για την καταπολέμηση της οικονομικής ανισότητας και την αποτροπή των χρηματοπιστωτικών κρίσεων. Ο Τζέιμς Τόμπιν, νομπελίστας οικονομολόγος, πρότεινε αρχικά την επιβολή ενός μικρού φόρου στις συναλλαγματικές αγοραπωλησίες, για την αποτροπή της κερδοσκοπίας και τη σταθεροποίηση των αγορών (Tobin, 1978).
Ο φόρος αυτός στοχεύει στη μείωση των υπερβολικών διακυμάνσεων των κεφαλαιαγορών που μπορούν να οδηγήσουν σε χρηματοπιστωτικές φούσκες και κρίσεις. Αυτή η πρόταση κερδίζει έδαφος, ιδιαίτερα σε περιόδους παγκόσμιων χρηματοοικονομικών κρίσεων, όπου αναδεικνύεται η ανάγκη για μέτρα που να ρυθμίζουν το χρηματοπιστωτικό σύστημα και να προστατεύουν την πραγματική οικονομία (Krugman, 2009).
Ο φόρος αυτός δεν επηρεάζει αρνητικά τις μακροπρόθεσμες επενδύσεις, οι οποίες συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Στην ουσία, η φορολόγηση αφορά τις βραχυπρόθεσμες και εξαιρετικά κερδοσκοπικές συναλλαγές που εκμεταλλεύονται τις διακυμάνσεις των τιμών στις αγορές (Stiglitz, 2010).
Πλεονεκτήματα του Φόρου
1. Περιορισμός της κερδοσκοπίας: Οι βραχυπρόθεσμες συναλλαγές που στοχεύουν στην εκμετάλλευση των διακυμάνσεων στις ισοτιμίες ή στις τιμές των αξιών συμβάλλουν στην αστάθεια των χρηματοπιστωτικών αγορών. Ο Φόρος Τόμπιν στοχεύει στη μείωση αυτών των κινήσεων, εξισορροπώντας τις αγορές και αποτρέποντας τη δημιουργία χρηματοπιστωτικών φουσκών που μπορούν να προκαλέσουν παγκόσμιες κρίσεις (Krugman, 2011).
2. Ενίσχυση των δημοσίων εσόδων: Ο φόρος αυτός μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά στη δημιουργία δημοσίων εσόδων, τα οποία μπορούν να κατευθυνθούν σε κρίσιμες δημόσιες επενδύσεις, όπως στην υγεία, στην εκπαίδευση και στις δράσεις κατά της κλιματικής αλλαγής (Stiglitz&Greenwald, 2014).
3. Μείωση των οικονομικών ανισοτήτων: Εκτός από τη σταθεροποίηση των αγορών, ο φόρος μπορεί να συμβάλει στην πιο δίκαιη κατανομή του πλούτου. Η χρηματοπιστωτική δραστηριότητα, όπως έχει διαμορφωθεί, συχνά ωφελεί υπέρμετρα τους πλούσιους και τους μεγάλους θεσμικούς επενδυτές, επιβαρύνοντας τις μεσαίες και κατώτερες τάξεις. Ο Φόρος Τόμπιν, μέσω της φορολόγησης των κερδοσκοπικών κινήσεων, μπορεί συμβάλλει στην πιο δίκαιη αναδιανομή του πλούτου (Stiglitz, 2012).
4. Προστασία της πραγματικής οικονομίας: Το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει απομακρυνθεί από τη λειτουργία της πραγματικής οικονομίας, με πολλούς πόρους να απορροφώνται σε κερδοσκοπικές και σύνθετες συναλλαγές παραγώγων. Ο φόρος αυτός θα επαναφέρει την ισορροπία ανάμεσα στην πραγματική και τη χρηματοπιστωτική οικονομία (Piketty, 2014).
5. Δεν επιβαρύνει το κόστος παραγωγής αγαθών ή υπηρεσιών. Ο εν λόγω φόρος επιβάλλεται επί των χρηματιστηριακών συναλλαγών και όχι επί του κόστους παραγωγής αγαθών ή υπηρεσιών, οπότε, τελικά, δεν αυξάνει την τιμή του προϊόντος. Αυτό το γεγονός διαφοροποιεί τον συγκεκριμένο φόρο από τους περιβαλλοντικούς φόρους ή τους φόρους άνθρακα, που μπορούν να αυξήσουν το κόστος παραγωγής και να επηρεάσουν την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων σε διεθνές επίπεδο (Stiglitz, 2010).
Προκλήσεις και κριτική. Παρά τα πλεονεκτήματα του Φόρου Τόμπιν, υπάρχουν και κριτικές που αφορούν την εφαρμογή του. Οι αντίπαλοι του φόρου επισημαίνουν ότι η επιβολή του μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της ρευστότητας στις χρηματοπιστωτικές αγορές, αυξάνοντας το κόστος κεφαλαίου για τις επιχειρήσεις (Schulmeister, 2011). Παράλληλα, υπάρχει ο φόβος ότι η επιβολή ενός τέτοιου φόρου σε ένα μόνο κράτος θα μπορούσε να προκαλέσει μετακίνηση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών σε άλλες χώρες με ευνοϊκότερο φορολογικό καθεστώς.
Για να αποφευχθούν αυτές οι συνέπειες, οι υποστηρικτές του φόρου, όπως ο Stiglitz (2010), υπογραμμίζουν ότι η εφαρμογή του θα πρέπει να γίνει σε διεθνές επίπεδο, ώστε να αποφευχθούν οι αρνητικές συνέπειες της «μετανάστευσης» των συναλλαγών.
Συμπέρασμα. Η φορολόγηση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών αντιπροσωπεύει μια πρόταση με σημαντικές δυνατότητες για τη μείωση της οικονομικής ανισότητας και τη σταθεροποίηση των αγορών. Αν εφαρμοστεί σε παγκόσμια κλίμακα, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως αποτελεσματικό εργαλείο για την εξασφάλιση οικονομικής σταθερότητας και την ενίσχυση των δημόσιων εσόδων, επιτρέποντας στις κυβερνήσεις να υλοποιούν κοινωνικά προγράμματα και να ενισχύσουν την πραγματική οικονομία. Αν και υπάρχουν προκλήσεις στην εφαρμογή του, η συζήτηση γύρω από τον Φόρο Τόμπιν είναι πιο επίκαιρη από ποτέ, καθώς οι ανισότητες διευρύνονται και οι σύγχρονες χρηματοπιστωτικές συνθήκες απαιτούν ρύθμιση για την αποτροπή μελλοντικών κρίσεων.
Αναφορές
• Krugman, P., 2009. The Return of Depression Economics and the Crisis of 2008. New York: W.W. Norton & Company.
• Krugman, P., 2011. End This Depression Now! New York: W.W. Norton & Company.
• Piketty, T., 2014. Capital in the Twenty-First Century. Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Schulmeister, S., 2011. The Profitability of Speculation in High-Frequency Trading on Global Stock Markets. Applied Financial Economics.
• Stiglitz, J., 2010. Freefall: America, Free Markets, and the Sinking of the World Economy. New York: W.W. Norton & Company.
• Stiglitz, J. & Greenwald, B., 2014. Creating a Learning Society: A New Approach to Growth, Development, and Social Progress. New York: Columbia University Press.
Για να δείτε το άρθρο στην Εφημερίδα των Συντακτών ΠΑΤΗΣΤΕ ΕΔΩ.
